२३ असार, काठमाडौँ । ‘स्व प्रा उपेन्द्रमान मल्लको सम्झनामा, स्मृति ग्रन्थ’ प्रकाशनमा आएको छ । गोबरग्यास क्षेत्र साझेदारी–नेपाल(बिएसपी–नेपाल)द्वारा प्रकाशित सो कृतिमा नेपालमा गोबरग्यासका प्रवद्र्धक मल्ल(विसं १९८९–२०७६)का सम्झनामा राजनीतिज्ञ, विभिन्न विद्वान्, विशेषज्ञ एवं पत्रकारद्वारा नेपाली र अङ्ग्रेजी भाषामा लिखित २८ लेखरचना, मल्ल स्वयंको ‘काठमाडौँ उपत्यकाको भूआकृति विज्ञान’ शीर्षक अनुसन्धानमूलक लेख तथा बिएसपी– नेपाल र यसका गतिविधिबारे जानकारी दिइएका लेख संलग्न छन् ।
विद्वान् खड्गमान मल्लका सुपुत्र प्रा उपेन्द्र नेपाल भौगोलिक समाजका संस्थापक, इष्ट कन्सल्ट प्रालिमा परामर्शदाता, क्लिन एण्ड ग्रिन रिन्युअबल इनर्जी एण्ड वास नेपाल प्रालि र बिएसपी– नेपालका अध्यक्ष थिए । निजामती सेवामा कामु सचिवसम्म भएका मल्ल त्रिविमा भूगोल विषयका प्राध्यापकका साथै मानविकी तथा सामाजिकशास्त्र सङ्कायका डिन पनि भए । राष्ट्रिय योजना आयोगका सदस्य पनि रहेका उनी देशको सम्पूर्ण भूगोलको समग्र पक्षको जानकार हुनाका साथै २०१८ सालमा नेपाललाई १४ अञ्चल ७५ जिल्ला र २०२९ मा पाँच विकास क्षेत्रको प्रशासनिक विभाजन कार्यमा पनि संलग्न थिए । विसं २००३ का एसएलसी बोर्ड फस्ट मल्ल नेपालका प्रायः सबै जिल्ला घुमेका भूगोलवेत्ता थिए ।
पत्रकार कृष्ण अधिकारीको सम्पादनमा प्रकाशित कृतिमा भूगोल र राजनीति तथा वातावरण र विकासबीच अन्योन्याश्रित सम्बन्धलाई राम्ररी बुझेका उनले वनजङ्गलको विनाश रोक्न र वातावरणीय स्वच्छता कायम राख्न गोबर ग्यास अर्थात् बायोग्यासलाई पनि जोड दिई संस्थागत प्रवद्र्धनका लागि बिएसपी–नेपालमा रही गरेको योगदानलाई नै केन्द्रित गरिएको छ । संस्थाले पछिआकासे पानी सङ्कलन आयोजना पनि सञ्चालन गरेको थियो । बायोग्यास सहयोग कार्यक्रमलाई प्रत्यक्ष सहयोग गर्दै आएको नेदरल्याण्डस सहयोग नियोग एसएनभी १० वर्षपछि त्यसबाट अलग हुन खोजेपछि अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाका रूपमा गठित बिएसपी–नेपाल(विसं२०५९०)सुरुकै कार्यसमितिमा प्रा डा मल्ल रहेका थिए । “नेपाललाई बुद्ध र हिमालबाट मात्र होइन, बायोग्यासबाट पनि चिनाउन सकिन्छ ”, नेपालमा बायोग्यासका पायोनियर प्रा डा मल्लको मान्यता थियो । परम्परागत रूपमा ढुङ्गाको चुलोदेखि माटाको चम्का राखेर बनाइएका चुलामा दाउरा झोसेर खाना पकाउँदा निस्कने धुवाँको पिरोबाट पीडित ग्रामीण गृहिणी र तिनका बालबालिका बायोग्यासको प्रचलनपछि सो दुःखबाट मुक्त हुनाका साथै ग्रामीण अर्थतन्त्र र जनजीवनमा अनुकूल प्रभाव पारेको अध्ययनहरूबाट देखिएको छ । नेपालमा हाल पाँच लाखभन्दा बढी बायोग्यास प्लान्ट जडान हुनामा उनकै प्रमुख देन मानिन्छ । नेपालमा भएका अन्तरराष्ट्रिय नवीकरणीय ऊर्जा सम्मेलन उनकै सल्लाहमा सम्पन्न भएको जनाइएको छ ।
पूर्वमन्त्री गणेश साहले आफ्नो लेखमा प्रा डा मल्लले जस्तै स्थानीय सरकारहरूले अब ऊर्जा सम्मिश्रणमा गएर सौर्य ऊर्जा, बायोग्यास, लघुजलविद्युत् जस्ता नवीकरणीय ऊर्जाका माध्यमबाट ऊर्जाको आवश्यकता परिपूर्ति गर्न सक्नुपर्ने सुझाव दिएका छन् । वरिष्ठ पत्रकार भैरव रिसाल भने उनलाई बिछट्टै देशभक्तका रूपमा सम्झना गर्छन्। “भूगोलका प्रोफेसर भएकाले पनि नेपाली भूमिमाथि विदेशीले आँखा गाडेको छिट्टै पत्ता लगाउने, भारत सरकारले सन् १९६२ देखि नै अतिक्रमण गरेको नेपालका भूमि(कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा)को रणनीतिक महत्त्व र सामरिक महिमा दीर्घकालीन दृष्टिबाट अरू गम्भीर रहने जस्तो सर्वसाधारणले नबुझ्ने विषय पनि सहजै बुझ्ने हुँदा यस मुद्दामा बढी चिन्तनशील हुनुहुन्थ्यो”, मल्ल सीमा बचाऔँ अभियानमा पनि सरिक भएको सम्झना गर्दै रिसालले लेखेका छन् ।
नेपालमा बायोग्यास प्रविधिलाई दुर्गम ग्रामीण बस्तीसम्म विस्तार गरी ऊर्जा क्षेत्रका विकास र अन्य क्षेत्रमा उनले दिएको योगदानबारे प्रतिष्ठित व्यक्तित्व द्वारिकानाथ ढुङ्गेल, प्रा डा गोविन्दराज पोखरेल, प्रा डा खेम कोइराला बन्धु, प्रा डा अमृतबहादुर कार्की, प्रा डा जगन्नाथ श्रेष्ठ, प्रा प्रेम शर्मा, डा पीताम्बर शर्मा, डा नारायणप्रसाद चौलागाईँ, डा रामप्रसाद धिताल, चन्द्रमान प्रधान, शेखर अर्याल, सुरेन्द्रलाल श्रेष्ठ, शेखर अर्याल, प्रकाश लामिछाने, प्रकाशचन्द्र सुवेदी, बलराम श्रेष्ठ, सुन्दर बजगाईँ, सुरेश मल्ल, युएम मल्ल, सरोज राई, विश्वराज कार्की, योगेश वैद्य, चन्द्रकान्त बराल, प्रचण्ड प्रधान र उत्तमसागर श्रेष्ठका लेखरचनाले प्रकाश पारेका छन् ।
मल्ल जस्ता आफ्नो विषयमा पोख्त, देशभक्त तथा बहुमुखी प्रतिभाका योगदानलाई लिपिबद्ध गरी भावी पुृस्तालाई उपहार दिएर बिएसपी –नेपालले स्तुत्य काम गरेको छ । विश्वभर नै वातावरण विषय चर्केका बेला उनले देखाएको मार्गलाई अझ परिष्कृत गरी वर्तमान पुस्ताले नेपाल र नेपाली जनताको सुख, समृद्धि तथा उज्ज्वल भविष्यका लागि आफूलाई निरन्तर क्रियाशील बनाउन कृतिले प्रेरणा दिने नै छ भन्ने विश्वास लिन सकिन्छ ।
