९ जेठ, काठमाडौँ। तेहरानको युरेनियम संवद्र्धनको विषयमा सार्वजनिक असहमति भएपछि इरान र अमेरिकी वार्ताकारबीच पाँचौं चरणको आणविक वार्ताका लागि शुक्रबार रोममा भेटवार्ता भएको छ । सन् २०१५ मा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा भएको आणविक सम्झौताबाट अमेरिका अलग्गिएपछि गत अप्रिलमा सुरु भएको यो वार्ता दुई देशबीचको उच्चस्तरीय सम्पर्क हो ।
सत्तामा फर्केपछि ट्रम्पले इरानमाथि आफ्नो ‘अधिकतम दबाब’ अभियानलाई पुनर्जीवित गर्नुभएको छभने वार्ताको लागि दबाव दिनुभएको र कूटनीति असफल भएमा सैन्य कारबाही गर्ने चेतावनी दिएका छन् ।
इरानले नयाँ सम्झौता गर्न चाहेको छ जसले उसको अर्थव्यवस्थामा असर पार्ने प्रतिबन्धहरूलाई कम गर्नेछ। ओमानको राजधानी मस्कटमा भएको अन्तिम चरणको वार्ता समृद्धिको विषयलाई लिएर सार्वजनिक बहसका साथ टुङ्गिएको थियो ।
यसैबीच, वार्तापूर्व पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै अमेरिकी राजदूत स्टिभ विटकोफले वासिङ्टनले ‘एक प्रतिशत पनि संवद्र्धनलाई अनुमति दिन नसक्ने’ बताएका छन् ।
– ‘मौलिक मतभेद’ –
शुक्रबारको वार्ताअघि इरानका विदेशमन्त्री अब्बास अराघचीले अमेरिकासँग ‘आधारभूत मतभेदहरू’ कायम रहेको र तेहरानले आफ्ना आणविक स्थलहरूको थप निरीक्षण गर्न खुला रहेको बताएका थिए । “यदि अमेरिकाले इरानलाई युरेनियम संवद्र्धन गर्नबाट रोक्न चाहन्छ भने हामीसँग कुनै सम्झौता हुने छैन,” अराघचीले भने ।
संयुक्त राष्ट्रसङ्घको आणविक निगरानी निकाय भियनास्थित अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी (आईएईए) को जुनमा हुने बैठक र सन् २०१५ को सम्झौताको अक्टोबरमा समाप्त हुनुभन्दा अघि इटालीको राजधानी माल्टामा शुक्रबारको वार्ता भएको हो ।
“संयुक्त बृहत कार्ययोजना नाम दिइएको यो सम्झौताको उद्देश्य इरानलाई आणविक बम बनाउनबाट रोक्नु रहेको छ ।
इरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रममाथि प्रतिबन्ध लगाउने बदलामा इरानविरूद्ध लगाइएका अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक तथा राजनीतिक प्रतिबन्धबाट राहत पाएको थियो । तर सन् २०१८ मा अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले एकतर्फी रुपमा वार्ताबाट अमेरिकालाई फिर्ता लिएपछि यो सम्झौता रद्द भएको थियो । जवाफमा इरानले आणविक गतिविधि बढाएको थियो ।
उसले अहिले युरेनियमलाई ६० प्रतिशतमा संवद्र्धन गरिरहेको छ, जुन सम्झौताको ३.६७ प्रतिशतको सीमाभन्दा धेरै माथि छ तर हतियार–ग्रेड सामग्रीका लागि आवश्यक ९० प्रतिशतभन्दा कम छ।
तेहरानका विज्ञहरुले इरान पछि हट्ने सम्भावना नरहेको बताएका छन् । “यो एकदम सरल छ; यदि अमेरिकाले इरानले आणविक संवद्र्धन रोक्ने अपेक्षा गर्छ भने त्यहाँ कुनै सम्झौता हुन सक्दैन,” इरानी राजनीतिक वैज्ञानिक मोहम्मद मरान्डीले भने।
इरानको आणविक ऊर्जा सङ्गठनका अनुसार इरानको आणविक उद्योगमा १७ हजार मानिस कार्यरत छन् र यो अन्य देशहरू जस्तै हो, जहाँ नागरिक प्रयोगका लागि युरेनियम संवर्धित गरिन्छ।
“नेदरल्यान्ड्स, बेल्जियम, दक्षिण कोरिया, ब्राजिल र जापानले आणविक हतियार बिना नै युरेनियम संवद्र्धन गरेका छन्,” प्राधिकरणका प्रवक्ता बेहरोज कमालवन्दीले भन्नुभयो ।
इजरायलसँगको इरानको शत्रुता मुख्य समर्थक अमेरिकाका लागि वार्ताको लागि निरन्तर पृष्ठभूमि बनेको छ ।
संयुक्त राष्ट्रसङ्घलाई लेखेको पत्रमा अराघचीले भनेका छन्, “यहूदी शासन राज्य (इजरायल)द्वारा इस्लामिक गणतन्त्र इरानको आणविक सुविधाहरूमा कुनै पनि आक्रमण भएमा अमेरिकी सरकार पनि संलग्न हुनेछ र कानूनी जिम्मेवारी वहन गर्नेछ भन्ने कुरा हामीमा कुनै शङ्का छैन।”
सीएनएनले नाम उल्लेख नगरिकन अमेरिकी अधिकारीलाई उद्धृत गर्दै इजरायलले इरानी आणविक सुविधाहरूमा आक्रमण गर्ने तयारी गरिरहेको जानकारी दिएपछि यस्तो चेतावनी आएको हो ।
ह्वाइट हाउसका अनुसार ट्रम्पले बिहीबार इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहूसँग इरान र वासिङ्टनस्थित इजरायली दूतावासका दुई कर्मचारीलाई गोली हानेर मारेको घटनाबारे ‘फलदायी छलफल’ गरेका थिए ।
भियनामा जुनमा हुने आईएईए बोर्ड अफ गभर्नर्सको बैठकअघि शुक्रबारको वार्ता हुनेछ जसमा इरानको आणविक गतिविधिको समीक्षा गरिनेछ ।
